Lliteratura d'Italia

La lliteratura italiana ye la producción lliteraria que se desenvolvió n'idioma italianu, en llatín (llatín medieval, humanísticu y renacentista), en sicilano (que la so escuela poética tuvo una notable influencia nel desenvolvimientu del toscanu escritu medieval), en toscanu (que, cola so variedá florentina, dio de la mesma orixe al italianu), y, en menor midida, n'otros idiomes y dialeutos autóctonos.

Dempués del florecimientu, nel sieglu XIII, de la escuela siciliana y del dolce stil novo toscanu, l'italianu llegó al so primer maduror gracies a les grandes creaciones lliteraries de los escritores del sieglu XIV (Dante Alighieri, Francesco Petrarca y Giovanni Boccaccio), empezando a espublizase por toa Italia y el restu d'Europa. Nel sieglu XV y sobremanera nel XVI, cola internacionalización del Renacimientu, la lliteratura y l'idioma italianos arrobináronse más rápido inda que nel periodu anterior en tol mundu occidental.^[1] Naquella dómina l'idioma italianu (denominación que terminara por prevalecer, mientres el sieglu XVI, sobre cualesquier otra) dexara d'identificase dafechu col vulgar florentín^[2] y, gracies al altu nivel de la so lliteratura, habíase alloriáu imponiendo como una de les grandes llingües de cultura na Europa del tiempu.^[3] Ente'l sieglu XVI y XVII l'italianu, que nel so país d'orixe yá apoderaba nel campu lliterario, convirtióse tamién nel idioma de la enseñanza y de la comunicación escrita.^[4] Primero que Italia constituyir n'estáu nacional, l'italianu yera yá l'únicu idioma alministrativu y de cultura con espardimientu nacional y monopolizaba la comunicación público y lliterario,^[5] a pesar de siguir teniendo un calter elitista, yá que solo una pequeña minoría d'italianos falar. En 1861, cola proclamación del Reinu d'Italia y la constitución d'un mercáu cultural únicu, non solo la lliteratura n'italianu, idioma oficial del nuevu estáu, sinón tamién les lliteratures en delles llingües y dialeutos autóctonos con tradición lliteraria recibieron un notable impulsu, que los sos efeutos beneficiosos enllargar hasta los nuesos díes.^[6]

1. ↑ Naquella dómina empezar a escribir gramátiques y vocabularios italianos destinaos a estranxeros y de cutiu escritos por estranxeros. La primer gramática d'esi tipu foi La grammaire italienne de Jean-Pierre de Mesmes, publicada en Francia en 1549. Siguieron Principals rules of the italian grammar, de William Thomas (1550) y la Italica grammatica praecepta ac ratio, de Scipio Lentulo Neapolitano publicada en Paris en 1567 en llatín. El mesmu autor publicó tamién en Frankfurt en 1590 una Grammatica italica et gallica, siempres en llatín. Ente los vocabularios y diccionarios que salieron naquella dómina señálense, un Vocabolario italianu y spagnolo de Lorenzo Franciosini (1620), un Dictionnaire françois et italien de Gian Antonio Fenice, Les Recherces italiennes et françoises de Antoine Oudin (1640), Worlde of wordes (un dictionnario italianu – inglés) de 1598 y un Teutsch-Italiänisch und Italiänisch-Teutsch de Levinus Hulsius, publicáu en Frankfurt en 1605 Enciclopedia dell'Italianu. Voz:L'italianu in Europa
2. ↑ [1]
3. ↑ Dos sieglos mas tarde Voltaire punxo de relieve qu'antes de convertise na primer llingua de Euoropa, el francés tuvo qu'imponese sobre otros idiomes y «...sobre la llingua italiana mesma que poles sos creación inmortales del sieglu XVI podría apoderar Europa» (en fr:...sur la langue italienne même, que pour ses ouvrges immortelles du XVIe siècle était en possession de dominer l'Europe ). Voltaire, Dictionnaire philosophique, Oeuvres complètes, Garnier, Paris, 1878, vol. III p. 558.
4. ↑ A finales del sieglu XVI les publicaciones en llingua italiana superaron en númberu per primer vegada n'Italia a les escrites en llatín, que, sicasí, siguió calteniendo una notable importancia nel campu de la filosofía, del derechu y de les ciencies. Non ensin razón, un notable llingüista italianu contemporaneu punxo de relieve qu'en 1500–1600 producióse una primer unificación llingüística d'Italia gracies al italianu escritu, cuando inda nun esistía una unidá política del país. Giano Luigi Beccaria, Italianu antico y nuovo, Milano, Garzanti, páx. 129, ISBN 88-1159807-9
5. ↑ [2]
6. ↑ Sía la lliteratura n'italianu, sía les lliteratures en dialeutu pudieron adquirir un públicu acaldía más ampliu y cultu gracies a la desapaición progresiva del analfabetismu, y a la italianización irreversible de los dialeutos. Polo que se refier al italianu, la mayor proximidá del italianu lliterariu al italianu faláu y l'espardimientu xeneralizáu d'esti postreru como mediu de comunicación coloquial y familiar dexaron que col tiempu convertir na llingua materna o primer llingua de toos, o casi toos, los sesenta millones d'italianos y estranxeros residentes y de dellos millones de italófonos espardíos nel mundu. Según un notable informe de la Comisión Europea del 2006, el 95% de los italianos y de los estranxeros empadronaos n'Italia, fala como llingua materna o primer llingua l'italianu (el porcentaxe de los falantes de les respeutives llingües nacionales nos otros cuatro más importantes países europeos ye'l siguiente: Francia 95%, Reinu Xuníu 92%, Alemaña 90% y España 89%). Europenas and their languages, Comisión Europea, Bruxelles, 2006 (Comisión Europea (2006)). El datu relativu a Italia ye similar al indicáu por Ethnologue ([3])